VISITA Á FRAGA DE COIRO

SAÍDA A FRAGA

Calzado cómodo ,mapa, bolígrafo e ilusión por

coñecer……..que  divertido é aprender!!

Outro ano máis, lavamos ben as orellas, para escoitar todo o que

 nos tiñan que contar as persoas que mellor coñecen a fraga,

 calzamos as zapatillas atando ben os cordóns e saímos a coñecer o

 Carballal de Coiro, mesturando o traballo con moita diversión!

Levamos unhas libretiñas que deseñamos na aula e nas que,  por un

 lado, tiñamos o mapa topográfico da zona, coas distintas paradas, e

 polo outro unhas cuadrículas para facer anotacións de todo o que

 nos contaban e das especies animais e vexetais  que recoñecíamos

 na saída.

Partimos de Ermelo  ( Igrexa) con charla explicativa do arqueólogo das obras que se están a executar e percorremos Cruz de Ermelo, o nacemento do Río Bouzós, Pedra Edra, A Fraga, Monte do Chan, Monte Pequeno, Romeirá, Ameixoada, Canizada, A Graña, A Rúa e de volta en Rodeira.

CLASE INTERDISCIPLINAR

A saída a fraga foi unha clase interdisciplinar fora da aula  na 

que repasamos contidos que traballamos o longo do curso en  

distintas materias e aprendemos outras moitas novas e moi 

interesantes:

Bioloxía e Xeoloxía: recoñecendo as distintas especies de animais

 (vertebrados e invertebrados),  plantas (anxiospermas e
 ximnospermas) e  minerais da fraga; interactuando con eles,

 coñecendo as súas propiedades e utilidades en distintos campos 

(alimentación, industria textil, química, mediciña…..) e distinguindo especies autóctonas, alóctonas e invasoras.

Xeografía e Historia: con alusións históricas e xeográficas

 relacionadas con cada especie , aprendendo de onde viñan, si eran

 autóctonas ,alóctonas, invasoras….. e quen as introduciu  no

 entorno da fraga, estivemos nun punto da fraga no que lindaban

tres concellos do morrazo, de xeito que una árbore estaba en

Cangas, outra en Bueu e outra en Moaña e aprendemos o concepto

de mancomunidade e todo o que implica.

Lingua castelá, lingua galega e latín: Coñecendo os nomes

 vulgares e científicos de distintas especies de árbores e herbáceas

 nos tres idiomas.

Educación física: Fixemos exercicio físico camiñando de Ermelo

 ata Rodeira dende as 9.00h ata as 14:00h.  

Valores éticos: compañerismo, saber estar, educación, valores

 ecoloxistas, solidaros, comprometidos, cooperativos, amor e repeto

 pola natureza ……

Matemáticas: repasamos as unidades de medida liniais,de

 superficie e de volumen, e utilizamos os factores de conversión

 para pasar de hectáreas a metros a extensión de monte que pertence

 os comuneiros.

Química: aprendimos, entre moitras outras cousas , que o principio

 activo da aspirina (ácido acetil salicílico) se extrae do salgueiro,

 que se poden facer  insecticidas naturais a partir das estrugas…..

Cultura Popular: Coñecemos rimas e lendas da fraga, xogos

 populares que se elaboran con follas ou talos das plantas

 (cerbatanas, chiflos…..) , buscamos as herbas do facho para

 elaborar a auga de San Xoan para acadar a eterna xuventude e

 alonxar ás meigas.

 Música: Cantamos durante a andaina  e  baixo a chuvia de volta o Instituto.

Comezamos a andaina!!!

Comezamos na aldea de “Ermelo”, onde está a igrexa de Santiago,

 antigo cenobio. Esta aldea atópase nun pequeno val formado polo

 rego do Frade que discorre entre o Monte Paralaia e o Monte

 Ermelo, onde está o Alto dá Esculca. Un vello núcleo rural que

 segue a manter todo o encanto de tempos xa pasados.  O primeiro

 asentamento de vida monacal na Península do Morrazo aparece

 vinculado xa no século VI ó priorato de Ermelo, de fundación

 benedictina. Aquí morou na primeira metade do século XVIII o

 frade Martín Pelagio, do que se contaba que acudía ás xuntanzas

 das meigas cando a campá da igrexa de Coiro soaba soa os sábados

 ás doce da noite. Foi condenado pola Inquisición logo de ser

 xulgado polo delito de bruxería e manifestas prácticas feiticeiras.

Como resto do antigo mosteiro, queda algún muro da casa prioral e

 unha igrexa baixo a advocación de Santiago Apóstol, emprazada,

 posiblemente, no lugar dun vello templo románico do que só

 quedan vestixios da porta e arcos semicirculares. Sufriu

 restauración total de muros e cuberta. Os muros e bóvedas son do

 século XIX. Chapiteis de tipo barroco do século XVIII.

Na cima do Monte da Esculca, destaca a coñecida como Cruz

de Ermelo ou Cruz de Santiago.

“Esculca” vén do latín “auscultare” que significa "observar  atentamente" ou "tratar de descubrir ou saber algo". Para Frei  Martín Sarmiento denominaba "esculca" a unha persoa  que  avisaba dos movementos do inimigo por mar ou por terra.  Calquera destas posibilidades podería aceptarse, xa que dende este monte divísase gran parte das Rias Baixas, polo que era unadas mellores posicións de Galicia para a observación. Con todo, no presente os eucaliptos eclipsan as formidables vistas que dende aquí se divisan realmente.

A Cruz de Santiago ten máis de sete metros de altura, foi construída

en 1950.

Nun principio foi pensada para albergar un faro. Nela pódense

apreciar as canles nos seus brazos. A súa forma de espada de

Santiago foi montada empregando partes incrustadas nun ferro

sobre un pedestal natural formado por unha gran roca. No medio da

cruz hai unha concha de vieira e diante un pequeno altar que se

utiliza na festa celebrada aquí o 25 de xullo con motivo

da  celebración de Santiago Apóstolo.

Adentrámonos na Fraga…

Declarado Espazo Natural Protexido,  é un bosque típico atlántico

 onde abunda o carballo , o ameneiro e o bidueiro e representa unha

 das máis importantes masas de bosque autóctono da costa sur de

 Galicia.

 

Adentrámonos  na Fraga...........

“O meu peto”

Levo no peto

auga de nube,

sombra de bosque,

brillo de insecto,

unha moeda,

un papel branco

cun trazo recto,

lúas e soles,

brancas folerpas,

lampos de inverno,

mans que se collen,

risas de amigos,

bicos a centos .

Levo no peto

mundos felices,

poucos obxetos,

mostras da vida,

todo perfecto!

"VERSOS DA TARDE LARANXA"

Ana Mª Fernández

                        

.....facendo  paradas, ó longo do camiño, para  escoitar 

 atentamente ó que os comuneiros  tiñan que contarnos sobre os

segredos que da Fraga.

    

  

 

Pasamos pola fervenza do río Bouzós, que nace na zona de

Ermelo……. 

 

……. onde paramos a descansar, a tomar un refrixerio para

repoñer forzas……..

Lorena Escudeiro ( Docente "Montentérate") 

 

……e continuar o camiñoo admirando o fermosa que está a fraga !!

….de certo que estaba!!, con ese longo vestido verde de flores que se pon no mes de Maio…..

Tomamos boa  nota de todo canto vimos, árbores, arbustos  e  

 herbáceas de distintas especies ( carballos, cerquiños, estrugas,

 toxeiras, fentos….) , animais  vertebrados e invertebrados

 ( paxaros, saltóns, ras,caracois….) e das cousas  curiosas que

 aprendemos das súas características e propiedades….

 

  

 

 

Tamén fomos visitar a uns vellos amigos……….os carballos que 

 plantamos o ano pasado. Atopámalos  fermosos e moi grandes!!   

 Contáronos que estaban cheos de ledicia vivindo na fraga,  

 aledounos ver que lles iba tan ben e prometemos volver  visitalos 

 para asegurarnos de que seguían crecendo.

Tres Manolos e un Pepe

Coma nos anos anteriores  fomos acompañados por membros da

 Xunta de Montes, que prepararon a saída,  guiándonos 

e  explicando moitísimas cousas  curiosas.

 Moitas grazas  a “os Manolos” e a  Pepe, persoas extraordinarias

 que forman parte da comunidade de montes e que coñecen cada

 árbore, cada planta, cada lenda , cada rincón da fraga . Acompañáronnos durante todo o percorrido de Ermelo a Rodeira e de xeito totalmente altruista colaboraron co profesorado na transmisón de valores ecoloxistas, solidaros, comprometidos, cooperativos …… engancharonnos as súas explicacións que escoitamos atentamente e que anotamos nas libretiñas que elaboramos na aula. Grazas polo voso entusiasmo,  amor á  natureza, o traballo comunitario e por compartilo con todos nós!! Unha vez máis os veciños e veciñas da comunidade de montes de Coiro contaxiaron co seu entusiasmo  o amor pola natureza e o traballo comunitario ao alumnado de 1º da E.S.O. do I.E.S. de Rodeira .

Grazas, grazas, grazas!!

DESPOIS DA SAÍDA A FRAGA

DESPOIS DA SAÍDA Á FRAGA

Os rapaces e rapazas contan a súa experiencia

Os rapaces e rapazas de 1º  ESO  do IES de Rodeira, elaboraron

unhas redaccións sobre a súa experiencia na fraga:

Concurso fotográfico

Coas fotografías da visita á fraga os rapaces e rapazas participaron

no “XII concurso de fotografía da Natureza”, organizado polo

centro. As fotografías tiñan que ser orixinais, tomadas polo

alumno e versar sobre un tema relacionado coa Natureza.  ,

presentando un máximo de dez fotos e optando a distintos premios:

·         un premio á mellor colección,

·         un premio á mellor fotografía da Natureza

·         3 accésits

 

 

Colaboración na revista do Instituto

Cousas curiosas que aprendemos

1.        LENDAS DA FRAGA

"Herbas de San Xoan".

 Lendas e tradicións transfórmanse en realidade na ´Noite Meiga´ de San Xoan. Un dos principais rituais desta noite son as "Herbas de San Xoan". O rito comeza na tarde do xoves, día 23 de xuño. Recóllense plantas e flores , entre elas, pétalos de rosas, fentos , fiuncho, herbaluisa, malvas, herba de San Xoan, sabugueiro ou saúco. Unha vez recolectadas, métense nun recipiente con auga e déixanse ao aire libre na noite do 23 ao 24. Ao día seguinte pola mañá, despoís de levantarse, hai que lavar a cara con esa auga das Herbas de San Xoan.

A tradición di que purifica a pel e protexe das enfermidades. Os maiores tamén din que protexe de ´meigallos´, envexas e mal de ollo. Outra das crenzas é que, ao quedar toda a noite ao aire libre, absorbe as propiedades máxicas da noite de San Xoan e dise que o mesmo San Xoan bendice con esa auga.

 

 

 

 

 

“Xesta quero unha moza”

Na cima do Monte da Esculca, os mozos  acudían á romería e para atopar moza  facían un atado forte , no puño ,cunha xesta que hai ó carón da cruz de Ermelo .

“Contra o amor non correspondido”

O día de San Xoan e antes de saír  o Sol, no cano da pluma dun ganso porás: Po de semente de lingua de ovella (llantén) e auga bendita Con cera virxe e un cirio bendito a pluma selarás; Si o desexo dunha dama anhelas a pluma sempre  has de levar.

 

2.        A BOTICA DA FRAGA Estruga     -          Pola súa acción antianémica é unha planta medicinal moi beneficiosa para previr ou combater os casos de anemia ferropénica debido ó seu contido en ferro e vitamina C. -          É moi útil para mellorar os casos de caspa, regular o exceso de sebo no coiro cabeludo, axudache a previr e combater a caída do cabelo e mantelo cunha boa saúde xeral. Nestes casos prepara unha decocción coa raíz e as follas. -          Acción depurativa que mellora afecciones como a pinga ou acedo úrico alto e as infeccións das vías urinarias como a cistitis ou a uretritis. -          É unha planta excelente para tomar durante periodos de convalecencia e recuperación física e mental. -          Acción antiinflamatoria da ortiga pode ser moi beneficiosa para mellorar multitude de dolencias por exemplo artrite, prostatite, hemorroides, inflamacións osteoarticulares ou farinxite. -          Mellora o estreñimiento pola súa capacidade para estimular os movementos peristálticos do intestino. Pero tamén favorece a función doutros órganos que participan na dixestión dos alimentos como é o caso do fígado, o páncreas, a vesícula biliar ou o estómago. -          Acción antihemorráxica, útil tanto para as hemorraxias internas como as externas, por exemplo as nasales. Tamén contribúe á regulación de menstruacións excesivas. -          Axuda a reducir os niveis de azucre en sangue debido a ó efecto hipoglucemiante. -          Acción diurética, actúa en sinerxia coa acción depurativa para mellorar os casos de pinga (hiperuricemia), infeccións urinarias e tamén a retención de líquidos. -          Antihistamínico natural excelente para mellorar os síntomas das alerxias. (como a alerxia ós ácaros do po e a alerxia primaveral ou estacional) -          Tónico para a pel, axúdanos a regular as peles graxas e mixtas, combate o acné, pódese usar como desmaquillante e para os casos de dermatitis, psoriasis e eccemas. -          Expectorante que axuda a expulsar a mucosidade das vías respiratorias. É polo tanto de gran valor en gripes, catarros e arrefriados. -          Acción antioxidante, combate os danos celulares dos radicais libres,  atrasa o envellecemento e axúdanos a previr enfermidades dexenerativas. -          Analxésico, para a dor muscular ou articular. Nestes casos aplícase de forma externa e local un aceite infusionado con estruga dando unha suave masaxe ou ben colocando unha cataplasma de estruga. -          Extracto da raíz da estruga  utilízase para o tratamento da hiperplasia benigna de próstata. -          Insecticida natural para pragas , mesturado con auga. Lingua de ovella (Llantén) -          As follas de lingua de ovella  poden ferverse en guisos con legumes, cereais, etc. -          Frescas ou escaldadas pódense aplicar como cataplasma pola súa acción antibacteriana e antiséptica, así como sobre hemorroides pola súa acción anti-inflamatoria. -          Para aliviar as picaduras de insectos. -          Para afecciones de garganta e bucodentais, catarros e bronquios tanto en infusión como mediante enxaugues. -          As gárgaras de lingua de ovella utilízanse en medicina natural para aliviar as anxinas, así como en caso de farinxite, larinxite e bronquite. -          A infusión úsase en naturopatía en caso de problemas intestinais, diarreas, úlceras..... -          Os lavados con auga ou colirio de lingua de ovella para baixar a inflamación das pálpebras e aliviar a conxuntivite.   Salgueiro -          Boa forraxe para o gando, os troncos empréganse en ebanisteria para a fabricacion de obxectos lixeiros.  -          Pero fundamentalmente aprovéitase con fins curativos, para o que se utilizan as follas, os amentos (flores masculinas) e a cortiza. Extráese a salicina (glucosido de saligenina) principio activo do ácido acetil salicílico ( máis coñecido como “aspirina”)La salicina ten multiples propiedades: asi, pódese utilizar para baixar a febre, ou como analxésico para dores leves e moderados; como antirreumatico, como efectivo antiinflamatorio e lixeiramente sedante. E debido a que tamén conta cunha cantidade considerable de taninos, posúe así mesmo un carácter astrinxente. Grazas a todas estas propiedades, adóitase empregar en casos de reumatismo, neuralgias, cefaleas, dismenorreas, catarro, gripe e desordes biliares.

É DE BEN NACIDOS SER AGRADECIDOS

Grazas a todos!!

Como coordinadora do proxecto, quero agradecer a todos os que colaboraron nesta fermosa e productiva experiencia. Grazas ós comuneiros da Xunta de montes de Coiro, grazas ós meu compañeiros de vocación: Diana Almeida (Lingua Galega- Lingua Castelá), Lorena Escudeiro (Bioloxía-Xeoloxía), Isabel Ávila (Psicóloga terapeuta),Juan Bouza( Bioloxía- Xeoloxía) ,Xoan Chillón (Xeografía e Historia)  e grazas ós alumnos de 1º da ESO do  Rodeira. Só por ver como os rapaces aprendían divertíndose , pagou a pena o esforzo….algúns exclamaban “esta e a mellor clase do Mundoooo!!!, esas palabras , para os que amamos a nosa vocación,  enchen de ledicia o corazón. Ese entusiasmo  alimenta o noso e fai que non perdamos a ilusión por seguir aprendendo xuntos cada día. Porque ensinar  é compartir, é valeirarse para os rapaces e encherse co que eles che dan. Por moita tecnoloxía que exista a mellor ensinanza e a que se fai con cariño e esa non nace duha máquina, porque as máquinas non teñen corazón.

 “A ensinanza que deixa pegada non é a que se fai de cabeza a cabeza, sinon de corazón a corazón “  Howard G. Hendricks

 Ó remate da visita , apareceron unhas nubes negras, coma a negra sobra, que se puxeron a chorar pero non, non nos amolaron nadiña,  seguimos cantando e bailando baixo a chuvia ata chegar o instituto, eso sí, enchoupados!! Enchoupados por fora ,e enchoupados por dentro de agradecemento, de ledicia e de coñecemento.

Grazas tamén a esas nubes e a chuvia, por non interromper a nosa clase e por acompañarnos no camiño de volta  refrescándonos  despois da longa andaina.

Grazas, Fraga de Coiro, por deixarnos interromper o teu descanso, a túa música, os teus silencios ,a túa soidade……grazas por  acollernos  e deixarnos entrar, un ano máis  no teu libro máxico do que tanto aprendemos , por deixarnos admirar a túa beleza, respetarte, coidarte e coñecer os teus segredos.

Adeus Fraga de Coiro, non sei cando nos veremos! cóidate moito e deixa que te coiden…….

Agardamos  volver o próximo ano, seguiremos amando á Fraga e traballando en mancomún!!

Amemos

Amemos
o tempo que turra de nós e que nos leva.
Inda que o ceo está azul e non hai nubes e non chove,
sempre é cedo
pra o froito que agardamos e non chega.

Amemos á rosa porque é breve
e ao tempo porque fuxe e non se para,
inda que á veira das horas, nas esquiñas,
morran as verdades contra o vento
i a noite seña un recendo podrecido
das frores que chantamos pra salvarnos.

Amemos
as bocas que mancan ao bicalas,
aos pianos que medran e non tocan
e ás tardes fermosas que se acaban.

Amemos
inda que a espranza turre cara abaixo
a vencellarnos sempre contra nuncas
de campos sen aire e corazóns parados.

                            Carlos Casares ( día das letras galegas 2017)

Montserrat Díaz Calviño ( Coordinadora Montentérate 2017 )